Ostatni tydzień nauki stacjonarnej w naszej szkole poświęcony jest uzależnieniom cyfrowym dzieci i młodzieży.
Nadużywanie mediów cyfrowych przez dzieci i młodzież oraz dostęp do nieodpowiednich treści stają się coraz większym problemem, który dodatkowo nasila okres pandemii i izolacji najmłodszych od świata zewnętrznego.
Z jednej strony trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie bez dostępu do telefonu, komputera czy Internetu. Z drugiej strony zaobserwowanie u dzieci niepokojących symptomów, wskazujących na rozwój uzależnień cyfrowych, powinny zwrócić uwagę rodziców.
O nadużywaniu mediów cyfrowych mówimy w sytuacji, gdy człowiek zaczyna tracić kontrolę nad czasem jaki spędza korzystając z komputera i urządzeń mobilnych podłączonych do Internetu. Problem nadużywania technologii cyfrowych niesie najpoważniejsze skutki dla dzieci i młodzieży, ponieważ w tym okresie dojrzewania człowiek kształtuje najważniejsze kompetencje społeczne i umiejętności interpersonalne pozwalające na sprawne funkcjonowanie w społeczeństwie. Zbyt długi czas spędzany w sieci przy jednoczesnym braku socjalizacji z rówieśnikami może spowodować trudności w odnalezieniu się dziecka lub nastolatka w późniejszym, dorosłym życiu.
Choć często w języku potocznym mówi się, że współczesne dzieci i nastolatki są uzależnione od komputera i sieci, nadużywanie mediów cyfrowych nie jest jeszcze uzależnieniem, choć powinno już budzić niepokój rodziców. O uzależnieniu cyfrowym mówi się, gdy człowiek zaczyna tracić kontrolę nad swoim życiem, a dostęp do komputera, smartfona czy Internetu staje się niezbędny do względnie normalnego funkcjonowania. Uzależnienie cyfrowe to schorzenie, powodujące nie tylko skutki natury psychicznej, ale również w znacznym stopniu odbijające się na zdrowiu fizycznym osoby uzależnionej. O ile nadużywanie mediów cyfrowych przez dzieci i młodzież można skorygować samodzielnie w domu lub z pomocą szkolnego pedagoga, uzależnienie cyfrowe jest chorobą wymagającą konsultacji i interwencji wykwalifikowanych osób.
Rodzicie, często nieświadomie, przyczyniają się do rozwoju nadużywania mediów cyfrowych wśród dzieci i młodzieży. Czasem wynika to z nieświadomości zagrożeń i konsekwencji, jakie mogą dosięgnąć ich dzieci w sytuacji, gdy nadużywanie przerodzi się w uzależnienie cyfrowe. Można wyróżnić kilka czynników mogących mieć wpływ na rozwój nadużywania komputera, smartfonu lub Internetu u najmłodszych:
Okres pandemii i izolacja społeczna
Z uwagi na panującą w Polsce pandemię, większość uczniów pracowała w trybie nauki zdalnej. Z jednej strony eksperci ds. rozwoju dzieci alarmują o problemie zbyt małej ilości interakcji pomiędzy rówieśnikami, co przekłada się na problem socjalizacji dzieci. Z drugiej strony, niezbędne do nauki zdalnej – komputer i telefon zwiększają czas, podczas którego dziecko obcuje z cyfrowym światem. Takie połączenie sprawia, że najmłodsi spędzają w sieci nawet kilkanaście godzin więcej, niż wskazują zalecenia.
Młoda osoba, która dopiero wchodzi w cyfrowy świat, nie jest świadoma zagrożeń i zasad prawidłowego korzystania z Internetu. Udostępnienie dziecku nieograniczonego dostępu do sieci niesie za sobą duże ryzyko, zarówno marnowania w Internecie zbyt dużej ilości czasu, jak i odnajdywania nieodpowiednich lub szkodliwych treści, mogących negatywnie wpłynąć na jego rozwój. Rolą rodzica, szczególnie w pierwszym etapie inicjacji cyfrowej swojego dziecka, jest kontrolowanie aktywności dziecka w sieci i czasu jaki w nim spędza.
Eksperci ds. rozwoju dzieci jasno wskazują, że dostęp do sieci, zwłaszcza w początkowej fazie poznawania cyfrowego świata, powinien być ograniczony. Rodzic może zabierać smartfon czy wyłączać komputer o określonych godzinach. Jednak takie metody mogą budzić niechęć i bunt młodych osób.
Zbyt wczesna inicjacja dziecka ze światem cyfrowym
Obecnie często zdarza się i jest to akceptowane, że rodzice przekazują swoim dzieciom pierwszy smartfon w wieku 1 -2 lat. Mimo, że dziecko jeszcze nie potrafi chodzić czy mówić, zaczyna dość płynnie korzystać z Internetu czy aplikacji zainstalowanych na smartfonie. Jednak tak wczesna inicjacja z technologią i ograniczenie uwagi rodziców mogą spowodować zaburzenia już w początkowej fazie rozwoju dziecka.
Dzieci, zwłaszcza te najmłodsze w początkowej fazie swojego rozwoju nie powinny w ogóle korzystać z urządzeń i mediów cyfrowych, w tym Internetu i telewizji. Ten czas powinien być poświęcony na poznawanie nowego świata, budowanie relacji z rodzicami i tworzenie więzi z rówieśnikami. Gdy dziecko zacznie rozumieć korzyści, ale również zagrożenia jakie niesie dostęp do cyfrowego świata, rodzice powinni stopniowo zapoznawać je z urządzeniami, takimi jak smartfon czy komputer z dostępem do Internetu. Jednocześnie, zwłaszcza w pierwszym okresie inicjacji cyfrowej, dorośli powinni sprawować opiekę nad czasem i aktywnością dziecka w sieci.
Brak pasji, zainteresowań, hobby dziecka
Zbyt długie korzystanie z komputera, telefonu lub sieci przez dzieci i młodzież często wynika z nudy i braku zainteresowań. Problem nasiliła pandemia, podczas której większość outdoorowych możliwości spędzania czasu z rówieśnikami została uniemożliwiona. Obecnie dzieci i młodzież mają problem z zagospodarowaniem wolnego czasu, tym większy, jeżeli rodzice nie starają się lub nie mają czasu angażować się we wspólne aktywności. Wynikiem tego jest większy niż wskazują zalecenia bezproduktywny czas spędzany przez dzieci i młodzież w sieci.
Bardzo ważna z punktu rodziców jest świadomość czym interesują się ich dzieci. Problem pojawia się w sytuacji, gdy dziecko ma kłopot z zaplanowaniem czasu wolnego. Posiadanie hobby lub ciekawych zainteresowań wpływa pozytywnie nie tylko na rozwój społeczny dziecka, ale również pozwala mu na zdobywanie cech interpersonalnych i umiejętności, które przydadzą mu się w dorosłym życiu. Jeżeli rodzic dostrzega problem z zagospodarowaniem przez dziecko wolnego czasu, który spędza bezproduktywnie w Internecie, warto spróbować znaleźć wspólnie interesujące hobby, np. sport (piła nożna, tenis, pływanie), sztuka (nauka gry na gitarze, kurs rysunku) czy chociażby pomoc w domowych obowiązkach jak wspólna naprawa auta czy rodzinne gotowanie posiłku.
Brak ustalonych reguł korzystania z urządzeń cyfrowych i sieci
Rodzice przekazując dziecku telefon, tablet lub komputer, często nie ustalają reguł korzystania z urządzenia. W wyniku tego zdarza się, że dziecko nie znając granic, przekracza dopuszczalny czas jaki powinno spędzać w sieci, lub korzysta z urządzeń w niewłaściwych momentach, np. podczas posiłku, nauki czy wizyty gości w domu.
Dziecko powinno znać granice korzystania ze smartfona i komputera. Przed przekazaniem mu pierwszego urządzenia, warto odbyć z nim rozmowę i jasno przedstawić reguły jakie dziecko musi przestrzegać i zaakceptować. Dobrym sposobem jest również umieszczenie w widocznym miejscu reguł domu, np. „nie korzystamy z telefonu podczas posiłku”, „wyłączamy tablet, gdy do domu przychodzą goście” czy „nie korzystamy z komputera po godzinie 22:00”. Rodzicie wspólnie z dzieckiem mogą ustalić nagrody za przestrzeganie reguł i kary za ich łamanie.
Słabe relacje dzieci i rodziców
Obecnie w dość szybkich i dynamicznych czasach, w wielu rodzinach przywiązuje się zbyt małą wagę do budowania odpowiednich relacji ze swoimi dziećmi. Zbyt mała uwaga, braki względem wychowania czy ograniczone wspólne spędzanie czasu powodują budowanie słabych więzi, co skutkuje brakiem zaufania i szukaniem przez dziecko alternatywy w mediach cyfrowych.
Dobre relacje rodziców i dzieci oraz wzajemne zaufanie są kluczowymi czynnikami gwarantującymi prawidłowy rozwój i funkcjonowanie najmłodszych. Rodzice powinni starać się spędzać z dzieckiem jak największą ilość czasu, zwłaszcza w początkowej fazie jego rozwoju i socjalizacji. Przewrotnie, okres pandemii może pomóc rodzicom pracującym w trybie home office w zacieśnianiu więzi ze swoimi dziećmi, w tym budowaniu wspólnego zaufania i otwartej przestrzeni do rozmowy o potrzebach i obawach najmłodszych. Silne więzi i poczucie bezpieczeństwa dzieci będą pomagać rodzicom w szybkim diagnozowaniu i przeciwdziałaniu nadużywania przez dziecko mediów cyfrowych.
Nadużywanie mediów społecznościowych
Platformy społecznościowe są uwielbiane przez dzieci i młodzież. Z jednej strony pozwalają na zachowanie cyfrowego kontaktu z rówieśnikami, z drugiej strony zapewniają rozrywkę i stanowią narzędzie do ekspresji i kreatywności młodych osób. Jednak nadużywanie social mediów, oprócz ryzyka uzależnienia, może doprowadzić do schorzenia o nazwie FOMO (ang. Fear Of Missing Out). FOMO jest coraz częściej diagnozowanym schorzeniem cywilizacyjnym, polegającym na strachu przed przegapieniem jakieś ciekawej lub ważnej rzeczy w cyfrowym świecie. Objawia się częstym, wręcz kompulsywnym zerkaniem w smartfon czy trudnościami w skupieniu uwagi. FOMO, czyli strach przed byciem offline skutkuje nie tylko pogorszeniem wyników w nauce dziecka, ale również trudnościami w budowaniu prawidłowych relacji z rówieśnikami.
Kluczowe z punktu widzenia bezpiecznego korzystania z social mediów, jest zrozumienie przez dziecko zagrożeń wynikających z aktywności na platformach społecznościowych, takich jak Facebook, Instagram czy TikTok. Rodzic powinien wyposażyć dziecko w niezbędną wiedzę i przekazać dobre praktyki jak bezpiecznie korzystać, tworzyć treści i zamieszczać własny content w Internecie. Jeżeli dorosły nie posiada takiej wiedzy może sam ją zdobyć np. czytając blogi i poradniki dotyczące bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w Internecie, czy skorzystać z pomocy szkolnego pedagoga.
Brak wiedzy rodziców o możliwościach przeciwdziałania nadużywaniu mediów cyfrowych przez dzieci
Rodzicie często nie są świadomi zarówno zagrożeń jakie niesie nadużywanie mediów cyfrowych przez ich dzieci, jaki i sposobów przeciwdziałania tworzeniu się uzależnień cyfrowych. Brak wiedzy na temat tego coraz częściej występującego problemu przyczynia się do problemów z identyfikacją nadużywania urządzeń i Internetu przez dzieci i młodzież.
Świadomość rodziców na temat współczesnych zagrożeń jest bardzo istotna z punktu widzenia bezpieczeństwa ich dzieci. Posiadanie wiedzy i znajomość podstawowych zasad korzystania z urządzeń cyfrowych pozwala dorosłym na szybą identyfikację i działanie w sytuacji, gdy dziecko lub nastolatek przejawia pierwsze symptomy nadużywania mediów cyfrowych. Wiedzę o cyfrowych zagrożeniach można z łatwością znaleźć w internetowych poradnikach, e-bookach czy blogach o tematyce bezpieczeństwa w sieci. Pomocni w tym aspekcie będą również szkolni pedagodzy i osoby na co dzień zajmujące się tematyką bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w Internecie.
